ಹಿಂದೂ ಮಹಾನವಮಿಯಿಂದ ಜಾತ್ಯತೀತ ರಾಜ್ಯ ಉತ್ಸವದವರೆಗೆ: 'ಮೈಸೂರು ದಸರಾ'ದ ಅಸ್ಮಿತೆ

14 ನೇ ಶತಮಾನದ ದೆಹಲಿ ಸುಲ್ತಾನರ ಡೆಕ್ಕನ್ ಪ್ರದೇಶಕ್ಕೆ ವಿಸ್ತರಣೆಯು ಪ್ರಮುಖ ಹಿಂದೂ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯಗಳ ಪತನಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಯಿತು, ಈ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಹತ್ಯಾಕಾಂಡಗಳು, ಬಲವಂತದ ಮತಾಂತರಗಳು ಮತ್ತು ಜಿಜಿಯಾ ಮತ್ತು ಧಿಮ್ಮಿ ಸ್ಥಾನಮಾನದಂತಹ ತಾರತಮ್ಯದ ಪದ್ಧತಿಗಳನ್ನು ಹೇರಲಾಯಿತು. ಇದು ಹಿಂದೂ ಜನರಲ್ಲಿ ವ್ಯಾಪಕ ಭಯ ಮತ್ತು ಆತಂಕದ ವಾತಾವರಣವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಿತ್ತು.

ಇದಕ್ಕೆ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆಯಾಗಿ, ಹರಿಹರ ಮತ್ತು ಬುಕ್ಕ ರಾಯರು, ಋಷಿ ವಿದ್ಯಾರಣ್ಯರಿಂದ ಮಾರ್ಗದರ್ಶನ ಪಡೆದು, ಕ್ರಿ.ಶ. 1336 ರಲ್ಲಿ ಪ್ರಬಲ ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ರಾಜಧಾನಿಗೆ ವಿಜಯನಗರ ಎಂದು ಹೆಸರನ್ನಿಡಲಾಯಿತು. ಅಲ್ಲಿಂದ ಮಹಾನವಮಿ (ದಸರಾ) ಹಬ್ಬವನ್ನು ಸಾರ್ವಜನಿಕವಾಗಿ ಆಚರಿಸಲು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿತು. ರಾಜ ಕೃಷ್ಣದೇವರಾಯನು ಹಂಪಿಯಲ್ಲಿ ಮೂರು ಹಂತದ ಮಹಾನವಮಿ ಅಥವಾ ದಸರಾ ದಿಬ್ಬವನ್ನು ನಿರ್ಮಿಸಿದರು.

ಹಿಂದೂ ಸಮಾಜದ ಜಯದ ಸಂಕೇತ

ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯವು ಐತಿಹಾಸಿಕವಾಗಿ ರಾವಣನ ಮೇಲೆ ರಾಮನ ಮತ್ತು ಮಹಿಷಾಸುರನ ಮೇಲೆ ದುರ್ಗಾ ದೇವಿಯ ವಿಜಯವನ್ನು ಗೌರವಿಸುವ ಹಬ್ಬವನ್ನು ಆಕ್ರಮಣಕಾರಿ ಮುಸ್ಲಿಂ ಪಡೆಗಳನ್ನು ವಿರೋಧಿಸುವ ಮತ್ತು ಜಯದ ಸಂಕೇತವಾಗಿ ಆಚರಿಸಲು ಆರಂಭವಾಯಿತು.

ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಉತ್ಸವವು ಮುಸ್ಲಿಂ ಆಕ್ರಮಣದ ಮೇಲೆ ಹಿಂದೂ ಸಮಾಜದ ವಿಜಯವನ್ನು ಸಂಕೇತಿಸುತ್ತದೆ, ಶತ್ರುಗಳನ್ನು ತಡೆಯಲು ಮತ್ತು ಹಿಂದೂ ಪ್ರಜೆಗಳ ಸ್ಥೈರ್ಯವನ್ನು ಹೆಚ್ಚಿಸಲು ಯೋಧರು, ಆನೆಗಳು, ಕುದುರೆಗಳು ಮತ್ತು ಶಸ್ತ್ರಾಸ್ತ್ರಗಳನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವ ಮೂಲಕ ಮತ್ತು ಹಿಂದೂ ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ಸೇನಾ ಶಕ್ತಿಯ ಪ್ರಬಲ ಪ್ರದರ್ಶನವಾಗಿದೆ.

ಮೈಸೂರು ದಸರಾ ಆರಂಭವಾಗಿದ್ದು ಹೇಗೆ?

1565 ರಲ್ಲಿ ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಪತನದ ನಂತರ, ಹಿಂದಿನ ಸಾಮಂತ ರಾಜರಾಗಿದ್ದ ಮೈಸೂರು ಒಡೆಯರ್ ರಾಜವಂಶವು 1610 ರಲ್ಲಿ ಶ್ರೀರಂಗಪಟ್ಟಣದಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ರಾಜ ಒಡೆಯರ್ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ದಸರಾ ಉತ್ಸವವನ್ನು ಪುನರುಜ್ಜೀವನಗೊಳಿಸಿದರು. ನಂತರ, ಇದು ವಿಶ್ವಪ್ರಸಿದ್ಧ ಮೈಸೂರು ದಸರಾವಾಗಿ ವಿಕಸನಗೊಂಡಿತು.

ಹಿಂದೂ ದಸರಾ ಉತ್ಸವವು ಮೈಸೂರಿನ ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಎಷ್ಟು ಆಳವಾಗಿ ಬೇರೂರಿದೆಯೆಂದರೆ, ಮುಸ್ಲಿಂ ರಾಜರಾದ ಹೈದರ್ ಅಲಿ ಮತ್ತು ಟಿಪ್ಪು ಸುಲ್ತಾನ್ ಸಹ ಅದರ ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ನಿಲ್ಲಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಿಸಲಿಲ್ಲ.

ಭಾರತದ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯದ ನಂತರ, ಮೈಸೂರು ರಾಜ್ಯವು ಭಾರತೀಯ ಒಕ್ಕೂಟದೊಂದಿಗೆ ವಿಲೀನಗೊಂಡಿತು. ಸಂವಿಧಾನದ 291ನೇ ವಿಧಿಯ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ, ಮೈಸೂರು ರಾಜಮನೆತನವು ಖಾಸಗಿ ಹಣ, ತೆರಿಗೆ-ಮುಕ್ತ ವಾರ್ಷಿಕ ಪಾವತಿಯನ್ನು ಪಡೆಯಿತು, ಅದು ದಸರಾ ಸೇರಿದಂತೆ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಪೋಷಿಸಲು ಅವರಿಗೆ ಅವಕಾಶ ಮಾಡಿಕೊಟ್ಟಿತು. ಇದು ಮೈಸೂರು ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಧಾರ್ಮಿಕ ಮತ್ತು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಂಪರೆಯನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸುವ ರಾಷ್ಟ್ರದ ಸ್ಥಾಪಕ ಪಿತಾಮಹರ ಬದ್ಧತೆಯನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸಿತು.

ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ಎರಡು ಪ್ರಮುಖ ರಾಜಕೀಯ ಘಟನೆಗಳು ಮೈಸೂರು ದಸರಾದ ಗುರುತಿನ ರೂಪಾಂತರಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾದವು: ಮೊದಲನೆಯದಾಗಿ, ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯವರು ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ಪಕ್ಷದ ಮೂಲ ಬೆಂಬಲವನ್ನು ಮೇಲ್ವರ್ಗದಿಂದ ಕೆಳ ಮತ್ತು ಮಧ್ಯಮ-ಆದಾಯದ ಸ್ತರಗಳಿಗೆ, ಒಬಿಸಿಗಳು ಮತ್ತು ಅಲ್ಪಸಂಖ್ಯಾತರಿಗೆ, ಕಾರ್ಯತಂತ್ರದಿಂದ ಬದಲಾಯಿಸಿದರು.

ಬ್ಯಾಂಕ್ ರಾಷ್ಟ್ರೀಕರಣ, ಭೂಸುಧಾರಣೆಗಳು, 'ಗರೀಬಿ ಹಟಾವೋ' ಘೋಷಣೆಯ ಜನಪ್ರಿಯತೆ, ಸಂವಿಧಾನಕ್ಕೆ 'ಜಾತ್ಯತೀತತೆ' ಸೇರಿಸುವುದು ಮತ್ತು 1971 ರಲ್ಲಿ 26 ನೇ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ತಿದ್ದುಪಡಿ ಕಾಯ್ದೆಯ ಮೂಲಕ ರಾಜಮನೆತನದ ಆಸ್ತಿಯನ್ನು ರದ್ದುಗೊಳಿಸುವಂತಹ ಜನಪ್ರಿಯ ನೀತಿಗಳ ಮೂಲಕ ಈ ಕಾರ್ಯತಂತ್ರವನ್ನು ಕಾರ್ಯಗತಗೊಳಿಸಲಾಯಿತು.

ದೇವರಾಜ ಅರಸ್ ಆಡಳಿತ

ರಾಜಧಾನಿ ಒಡೆಯರ್ ಕುಟುಂಬವು ಅದ್ದೂರಿ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಲು ಆರ್ಥಿಕವಾಗಿ ಅಸಾಧ್ಯವಾಯಿತು, ಇದರಿಂದಾಗಿ ಮಹಾರಾಜ ಜಯಚಾಮರಾಜ ಒಡೆಯರ್ ಅವರು ಚಿನ್ನದ ಹೌದಾ ಮೇಲಿನ ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಸವಾರಿ ಸೇರಿದಂತೆ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಉತ್ಸವಗಳನ್ನು ಕೊನೆಗೊಳಿಸಲು ಮತ್ತು ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಖಾಸಗಿ ಆಚರಣೆಗಳಿಗೆ ಸೀಮಿತಗೊಳಿಸಿದರು.

ದಶಕಗಳ ಕಾಲ ನಡೆದ ಕರ್ನಾಟಕ ಏಕೀಕರಣ ಚಳವಳಿಯ ಒತ್ತಡಕ್ಕೆ ಮಣಿದು, ಸಂಸತ್ತು 'ಮೈಸೂರು ರಾಜ್ಯ (ಹೆಸರು ಬದಲಾವಣೆ) ಕಾಯ್ದೆ, 1973' ನ್ನು ಅಂಗೀಕರಿಸಿತು, ಇದರ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯಮಂತ್ರಿ ಡಿ. ದೇವರಾಜ್ ಅರಸ್ ಅವರು ರಾಜ್ಯವನ್ನು 'ಕರ್ನಾಟಕ' ಎಂದು ಅಧಿಕೃತವಾಗಿ ಮರುನಾಮಕರಣ ಮಾಡಿದರು. 1969 ರಲ್ಲಿ ಕಾಂಗ್ರೆಸ್ ವಿಭಜನೆಯಾದಾಗಿನಿಂದ ದೇವರಾಜ ಅರಸ್ ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯವರ ಆಪ್ತ ಮಿತ್ರರಾಗಿದ್ದರು; ಭೂ ಸುಧಾರಣೆಗಳು ಮತ್ತು ಒಬಿಸಿ ಮೀಸಲಾತಿಗಳಂತಹ ನೀತಿಗಳನ್ನು ರಾಜ್ಯದಲ್ಲಿ ಜಾರಿಗೆ ತಂದರು.

ನಾಡ ಹಬ್ಬ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಹೇಗೆ ಬಂತು?

ಇಂದಿರಾ ಗಾಂಧಿಯವರ ರಾಜಕೀಯ ನಿಲುವು ಮತ್ತು ಕರ್ನಾಟಕ ಏಕೀಕರಣ ಚಳವಳಿಯ ಸಂಯೋಜಿತ ಪ್ರಭಾವದ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ, ರಾಜಮನೆತನದವರು ಸಾರ್ವಜನಿಕ ದಸರಾ ಆಚರಣೆಗಳಿಂದ ಹಿಂದೆ ಸರಿದಿದ್ದರಿಂದ ಉಂಟಾದ ಶೂನ್ಯವನ್ನು ತುಂಬಲು ಸರ್ಕಾರ ಪ್ರಯತ್ನಿಸಿತು. ಸ್ಥಳೀಯ ಸಮಿತಿಯ ಅಭಿಪ್ರಾಯದ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ, ಅವರು ಹಿಂದೂ ದಸರಾ ಉತ್ಸವವನ್ನು ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರದ ಪ್ರಾಯೋಜಕತ್ವದೊಂದಿಗೆ ಸಾಂಸ್ಥಿಕಗೊಳಿಸಲು ನಿರ್ಧರಿಸಿದರು, ಅಧಿಕೃತವಾಗಿ ಅದನ್ನು 'ನಾಡ ಹಬ್ಬ' (ರಾಜ್ಯ ಉತ್ಸವ) ಎಂದು ಮರುನಾಮಕರಣ ಮಾಡಿದರು, ಇದು ಕನ್ನಡ ಪದವಾಗಿದ್ದು, ಅದರ ಪ್ರಾಚೀನ ಸಂಸ್ಕೃತ ಹೆಸರನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿತು.

ಭಾಷೆ, ಸಂಸ್ಕೃತಿ ಮತ್ತು ಸಂಪ್ರದಾಯದಲ್ಲಿ ಬೇರೂರಿರುವ ರಾಜ್ಯದ ಗುರುತಾಗಿ ಪ್ರಚಾರ ಮಾಡಲು ಅವರು ಹಿಂದೂ ದಸರಾ ಉತ್ಸವವನ್ನು ಆಯ್ಕೆ ಮಾಡಿದರು; ಜಂಬೂ ಸವಾರಿ ಮೆರವಣಿಗೆಯ ಸಮಯದಲ್ಲಿ ಚಿನ್ನದ ಹೌದಾದಲ್ಲಿ ಚಾಮುಂಡೇಶ್ವರಿ ದೇವಿಯ ವಿಗ್ರಹವನ್ನು ರಾಜನ ಬದಲಿಗೆ ಬದಲಾಯಿಸುವುದು; ರಾಜಪ್ರಭುತ್ವದಿಂದ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವ ಯುಗಕ್ಕೆ ಪ್ರಗತಿಪರ ರಾಜಕೀಯ ಪರಿವರ್ತನೆಯಾಗಿ ಅದನ್ನು ಜನಪ್ರಿಯಗೊಳಿಸುವುದು, ಇವೆಲ್ಲಕ್ಕೆ ಆರಂಭದಲ್ಲಿ ವಿರೋಧ ವ್ಯಕ್ತವಾದವು.

ಅನೇಕ ವಿದ್ವಾಂಸರು ಈ ರೂಪಾಂತರವನ್ನು ಹಿಂದೂ ದಸರಾದ ಸಾರಕ್ಕೆ ಅಪವಾದ ಎಂದು ಆಕ್ಷೇಪಿಸಿದರು: ಹಬ್ಬದ ಧಾರ್ಮಿಕ ತಿರುಳು - ರಾಮ, ದುರ್ಗಾ ಮತ್ತು ವಿಜಯನಗರ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ವಿಜಯಗಳನ್ನು ಸ್ಮರಿಸುವುದು - ಜಾತ್ಯತೀತ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪ್ರದರ್ಶನವಾಗಿ ದುರ್ಬಲಗೊಳಿಸಲಾಗುತ್ತಿದೆ ಎಂದರು.

ದಸರಾವನ್ನು ರಾಜ್ಯ ಪ್ರಾಯೋಜಿತ 'ನಾದ ಹಬ್ಬ'ವಾಗಿ ಪರಿವರ್ತಿಸುವುದರಿಂದ ರಾಜ್ಯವು ಸಂವಿಧಾನದ ಧಾರ್ಮಿಕ ತಟಸ್ಥತೆಯ ಮನೋಭಾವವನ್ನು ಎತ್ತಿಹಿಡಿಯುತ್ತದೆಯೇ ಎಂಬ ಬಗ್ಗೆ ತಜ್ಞರಲ್ಲಿ ಸಾಂವಿಧಾನಿಕ ಪ್ರಶ್ನೆಗಳನ್ನು ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿದೆ.

ಮೈಸೂರು ದಸರಾವು ಎಲ್ಲಾ ನಂಬಿಕೆಗಳಿಗೆ ಸೇರಿದ ಜಾತ್ಯತೀತ, ಧಾರ್ಮಿಕೇತರ ಹಬ್ಬ ಎಂದು ರಾಜ್ಯ ಸರ್ಕಾರ ವಾದಿಸುತ್ತಿದೆ. 'ದಸರಾವನ್ನು ಸೈದ್ಧಾಂತಿಕವಾಗಿ ಅಥವಾ ರಾಜಕೀಯವಾಗಿ ವಿರೋಧಿಸುವ ಶಕ್ತಿಗಳು, ಒಳಗೊಳ್ಳುವಿಕೆ ಮತ್ತು ಜಾತ್ಯತೀತತೆಯ ಸೋಗಿನಲ್ಲಿ ರಾಜ್ಯ ಆಡಳಿತ ಮೂಲಕ ವಶಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿವೆ' ಎಂದು ಹಿಂದೂ ಸಂಘಟನೆಗಳು ವಾದಿಸುತ್ತವೆ.