ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಡಾಲ್ಫಿನ್ ಸಂರಕ್ಷಣೆ

ಡಾಲ್ಫಿನ್‌ ಗಳು ತಮ್ಮ ಬುದ್ಧಿವಂತಿಕೆ ಮತ್ತು ವರ್ಚಸ್ಸಿಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾದ ಅಸಾಧಾರಣ ಪ್ರಭೇದಗಳಾಗಿವೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ, ಈ ಅದ್ಭುತವಾದ ಜೀವಿಗಳು ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಮಹತ್ವ ಮತ್ತು ಪರಿಸರ ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆ ಎರಡನ್ನೂ ಹೊಂದಿವೆ. ಅವುಗಳು ತಮ್ಮ ಚುರುಕುತನ ಮತ್ತು ತಮಾಷೆಯ ನಡವಳಿಕೆಗೆ ಹೆಸರುವಾಸಿಯಾಗಿದ್ದು, ವನ್ಯಜೀವಿ ವೀಕ್ಷಕರಿಗೆ ನೆಚ್ಚಿನ ಪ್ರಭೇದಗಳಾಗಿವೆ.

ಭಾರತವು ತನ್ನ ಕರಾವಳಿ ಮತ್ತು ಸಿಹಿನೀರಿನ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಿಸುವ ಸಮೃದ್ಧ ವೈವಿಧ್ಯಮಯ ಡಾಲ್ಫಿನ್ ಪ್ರಭೇದಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಇವುಗಳಲ್ಲಿ ಎರಡು ಪ್ರಮುಖ ಜಾತಿಗಳೆಂದರೆ ಇಂಡೋ-ಪೆಸಿಫಿಕ್ ಹಂಪ್‌ ಬ್ಯಾಕ್ ಡಾಲ್ಫಿನ್ ಮತ್ತು ಗಂಗಾ ನದಿ ಡಾಲ್ಫಿನ್. ಈ ಡಾಲ್ಫಿನ್‌ ಗಳು ತಮ್ಮ ಆವಾಸಸ್ಥಾನಗಳ ಪರಿಸರ ಸಮತೋಲನವನ್ನು ಕಾಪಾಡಿಕೊಳ್ಳುವಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಪಾತ್ರವನ್ನು ವಹಿಸುತ್ತವೆ. ಗಂಗಾ ನದಿ ಡಾಲ್ಫಿನ್, ತನ್ನ ಗುಲಾಬಿ ಬಣ್ಣ ಮತ್ತು ಸಿಹಿನೀರಿನ ಪರಿಸರಕ್ಕೆ ಹೊಂದಿಕೊಳ್ಳುವ ವಿಶಿಷ್ಟತೆಯಿಂದಾಗಿ ಗಂಗಾ, ಬ್ರಹ್ಮಪುತ್ರ ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಉಪನದಿಗಳಲ್ಲಿ ಕಂಡುಬರುವ ಒಂದು ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಪ್ರಭೇದವಾಗಿದೆ.

ಆದಾಗ್ಯೂ, ಡಾಲ್ಫಿನ್ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯು ಆವಾಸಸ್ಥಾನದ ವಿನಾಶ, ಜಲಮಾಲಿನ್ಯ, ಉದ್ದೇಶಪೂರ್ಕವಲ್ಲದ ಮೀನುಗಾರಿಕೆ, ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳು ಹಾಗೂ ಬ್ಯಾರೇಜ್‌ ಮತ್ತು ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆಯಲ್ಲಿ ಮಾನವನ ಒಳಗೊಳ್ಳುವಿಕೆಯಂತಹ ಹಲವಾರು ಸವಾಲುಗಳನ್ನು ಎದುರಿಸುತ್ತಿದೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಡಾಲ್ಫಿನ್ ಸಂರಕ್ಷಣೆಗೆ ಇರುವ ಪ್ರಾಥಮಿಕ ಸವಾಲು ಆವಾಸಸ್ಥಾನದ ಅವನತಿಯಾಗಿದೆ. ತ್ವರಿತ ನಗರೀಕರಣ, ಕೈಗಾರಿಕೀಕರಣ ಮತ್ತು ಸುಸ್ಥಿರವಲ್ಲದ ಕೃಷಿ ಪದ್ಧತಿಗಳು ಜಲಮಾಲಿನ್ಯ, ಆವಾಸಸ್ಥಾನಗಳ ನಾಶವಾಗಲು ಮತ್ತು ನದಿಗಳು ಹಾಗೂ ಅಳಿವೆಗಳಲ್ಲಿ ನೀರಿನ ಹರಿವು ಕಡಿಮೆಯಾಗಲು ಕಾರಣವಾಗಿವೆ. ಈ ಬದಲಾವಣೆಗಳು ಡಾಲ್ಫಿನ್‌ ಗಳು ಉಳಿವಿಗಾಗಿ ಅವಲಂಬಿಸಿರುವ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಪರಿಸರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳಿಗೆ ಹಾನಿಯುಂಟುಮಾಡುತ್ತವೆ.

ಕೃಷಿ ಬಳಕೆ ನೀರಿನ ಹರಿವು, ಕೈಗಾರಿಕಾ ತ್ಯಾಜ್ಯ ಮತ್ತು ದೇಶೀಯ ತ್ಯಾಜ್ಯದ ಮಾಲಿನ್ಯವು ಡಾಲ್ಫಿನ್‌ ಗಳಿಗೆ ತೀವ್ರ ಅಪಾಯವನ್ನುಂಟುಮಾಡುತ್ತದೆ. ಮಾಲಿನ್ಯಕಾರಕಗಳು ನೀರಿನ ಮೂಲಗಳನ್ನು ಕಲುಷಿತಗೊಳಿಸುತ್ತವೆ, ಬೇಟೆಯ ಲಭ್ಯತೆಯ ಮೇಲೆ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಬೇಟೆಯಲ್ಲಿ ಜೀವಾಣು ಅಥವಾ ಜೈವಿಕ ಶೇಖರಣೆಯ ಮೂಲಕ ನೇರವಾಗಿ ಡಾಲ್ಫಿನ್‌ ಗಳಿಗೆ ಹಾನಿಯಾಗುತ್ತದೆ. 

ಡಾಲ್ಫಿನ್‌ ಗಳು ಮೀನುಗಾರಿಕೆ ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆಗಳು ಮತ್ತು ಸಮುದ್ರದ ಕೈಗಾರಿಕೀಕರಣದಿಂದ ಉದ್ದೇಶಪೂರ್ವಕವಲ್ಲದ ಬಲಿಪಶುಗಳಾಗುತ್ತವೆ. ಅವುಗಳು ಮೀನುಗಾರಿಕೆ ಬಲೆಗಳಲ್ಲಿ ಸಿಕ್ಕಿಹಾಕಿಕೊಳ್ಳುತ್ತವೆ, ಇದು ಗಾಯಗಳು ಅಥವಾ ಸಾವುಗಳಿಗೆ ಕಾರಣವಾಗುತ್ತದೆ. ನದಿಗಳ ಮೇಲೆ ಅಣೆಕಟ್ಟುಗಳು ಮತ್ತು ಬ್ಯಾರೇಜ್‌ ಗಳ ನಿರ್ಮಾಣವು ನೀರಿನ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಹರಿವನ್ನು ತಡೆಯುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಡಾಲ್ಫಿನ್ ಗಳನ್ನು ಪ್ರತ್ಯೇಕಿಸುತ್ತದೆ. ಈ ವಿಘಟನೆಯು ಅವುಗಳ ಆನುವಂಶಿಕ ವೈವಿಧ್ಯತೆಯನ್ನು ಕಡಿಮೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಅವುಗಳ ಸಂತಾನೋತ್ಪತ್ತಿ ಮತ್ತು ಸ್ಥಳೀಯ ಅಳಿವುಗಳಿಗೆ ಗುರಿಯಾಗುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ. ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿರುವ ಸಮುದ್ರದ ತಾಪಮಾನ ಮತ್ತು ಸಮುದ್ರ ಮಟ್ಟದ ಏರಿಕೆಯಂತಹ ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆಯ ಪರಿಣಾಮಗಳು ಡಾಲ್ಫಿನ್ ಸಂಖ್ಯೆಯ ಮೇಲೆ ಪರೋಕ್ಷ ಪರಿಣಾಮಗಳನ್ನು ಬೀರುತ್ತವೆ. ಬದಲಾದ ಮೀನು ವಿತರಣಾ ಮಾದರಿಗಳು ಮತ್ತು ನಿರ್ಣಾಯಕ ಆವಾಸಸ್ಥಾನಗಳ ನಷ್ಟವು ಸಂಭಾವ್ಯ ಫಲಿತಾಂಶಗಳಾಗಿವೆ.

ಪ್ರಾಮುಖ್ಯತೆ, ಪರಿಸರ ಪ್ರಯೋಜನ ಮತ್ತು ಮಾನವ ಯೋಗಕ್ಷೇಮಕ್ಕೆ ಅವುಗಳ ಕೊಡುಗೆಯನ್ನು ಪರಿಗಣಿಸಿ, ಭಾರತವು ಸಮುದ್ರ ಮತ್ತು ನದಿಯ ಡಾಲ್ಫಿನ್‌ ಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯಲ್ಲಿ ಮುಂಚೂಣಿಯಲ್ಲಿದೆ. 2020 ರಲ್ಲಿ ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರವು ಪ್ರಾರಂಭಿಸಿದ ಪ್ರಾಜೆಕ್ಟ್ ಡಾಲ್ಫಿನ್, ಆಧುನಿಕ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನದ ಬಳಕೆಯ ಮೂಲಕ ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಎಣಿಕೆ ಮತ್ತು ಬೇಟೆಯನ್ನು ತಡೆಯುವ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಜಲವಾಸಿ ಮತ್ತು ಸಮುದ್ರ ಡಾಲ್ಫಿನ್‌ ಗಳು ಮತ್ತು ಜಲವಾಸಿ ಆವಾಸಸ್ಥಾನಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಯೋಜನೆಯು ಮೀನುಗಾರರು ಮತ್ತು ಇತರ ನದಿ/ಸಾಗರ-ಅವಲಂಬಿತ ಜನರನ್ನು ಇದರಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿಸುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಸ್ಥಳೀಯ ಸಮುದಾಯಗಳ ಜೀವನೋಪಾಯವನ್ನು ಸುಧಾರಿಸಲು ಶ್ರಮಿಸುತ್ತದೆ. ಡಾಲ್ಫಿನ್‌ ಗಳ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯು ನದಿಗಳು ಮತ್ತು ಸಾಗರಗಳಲ್ಲಿನ ಮಾಲಿನ್ಯವನ್ನು ತಗ್ಗಿಸುವಲ್ಲಿ ಸಹಾಯ ಮಾಡುವ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳನ್ನು ಸಹ ಹೊಂದಿದೆ.

ಹೆಚ್ಚುವರಿಯಾಗಿ, ಗಂಗಾ ನದಿ ಡಾಲ್ಫಿನ್ ಅನ್ನು ಪರಿಸರ, ಅರಣ್ಯ ಮತ್ತು ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆ ಸಚಿವಾಲಯವು ಭಾರತದ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಜಲಚರ ಪ್ರಾಣಿ ಎಂದು ಗೊತ್ತುಪಡಿಸಿದೆ ಮತ್ತು ಕೇಂದ್ರ ಪ್ರಾಯೋಜಿತ ʼವನ್ಯಜೀವಿ ಆವಾಸಸ್ಥಾನಗಳ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ' ಯೋಜನೆಯಡಿ ರಾಜ್ಯಗಳಿಗೆ ಹಣಕಾಸಿನ ನೆರವು ನೀಡಲು 22 ತೀವ್ರ ಅಳಿವಿನಂಚಿನಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರಭೇದಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದಾಗಿದೆ. ಗಂಗಾ ನದಿಯ ಉದ್ದಕ್ಕೂ ಇರುವ ಪ್ರಮುಖ ಡಾಲ್ಫಿನ್‌ ಆವಾಸಸ್ಥಾನಗಳನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿತ ಪ್ರದೇಶಗಳೆಂದು ಅಧಿಸೂಚಿಸಲಾಗಿದೆ, ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಬಿಹಾರದ ವಿಕ್ರಮಶಿಲಾ ಡಾಲ್ಫಿನ್ ಅಭಯಾರಣ್ಯ. ನದಿ ಮತ್ತು ಜಲವಾಸಿ ಡಾಲ್ಫಿನ್ ಗಳ ಆವಾಸಸ್ಥಾನಗಳ ಯೋಗಕ್ಷೇಮವನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಲು ಸಮಗ್ರ ಕ್ರಿಯಾ ಯೋಜನೆಯನ್ನು (2022-2047) ಅಭಿವೃದ್ಧಿಪಡಿಸಲಾಗಿದೆ, ವಿವಿಧ ಪಾಲುದಾರರು ಮತ್ತು ಸಂಬಂಧಿತ ಸಚಿವಾಲಯಗಳ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಗುರುತಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಡಾಲ್ಫಿನ್‌ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯು ಬಹುಮುಖಿ ಪ್ರಯತ್ನವಾಗಿದ್ದು, ಸರ್ಕಾರಿ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು, ಸರ್ಕಾರೇತರ ಸಂಸ್ಥೆಗಳು, ಸ್ಥಳೀಯ ಸಮುದಾಯಗಳು ಮತ್ತು ಸಾರ್ವಜನಿಕರಲ್ಲಿ ಸಂಘಟಿತ ಪ್ರಯತ್ನಗಳ ಅಗತ್ಯವಿದೆ. ಆವಾಸಸ್ಥಾನದ ಅವನತಿ, ಮಾಲಿನ್ಯ, ಉದ್ದೇಶಪೂರ್ವಕವಲ್ಲದ ಮೀನುಗಾರಿಕೆ, ಶಬ್ದ ಮಾಲಿನ್ಯ ಮತ್ತು ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆಯನ್ನು ಪರಿಹರಿಸುವ ಮೂಲಕ, ಭಾರತವು ತನ್ನ ವರ್ಚಸ್ವಿ ಸಮುದ್ರ ಡಾಲ್ಫಿನ್‌ ಗಳ ದೀರ್ಘಾವಧಿಯ ಉಳಿವನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸಿಕೊಳ್ಳಬಹುದು ಮತ್ತು ತನ್ನ ಸಮುದ್ರ ಪರಿಸರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳ ಆರೋಗ್ಯವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಬಹುದು. ಭಾರತದ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ಈ ಅದ್ಭುತ ಜೀವಿಗಳ ಭವಿಷ್ಯವನ್ನು ಸುರಕ್ಷಿತವಾಗಿರಿಸಲು ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಪ್ರಯತ್ನಗಳಿಗೆ ನಿರಂತರ ಸಮರ್ಪಣೆ ಅತ್ಯಗತ್ಯ.

"ಡಾಲ್ಫಿನ್ ಸಂರಕ್ಷಣೆಗಾಗಿ ಜಾಗೃತಿ ಮೂಡಿಸಿ!"

ಬರಹ: ಶ್ರೀಮತಿ ಲೀನಾ ನಂದನ್, ಕಾರ್ಯದರ್ಶಿ
ಪರಿಸರ, ಅರಣ್ಯ ಮತ್ತು ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆ ಸಚಿವಾಲಯ, ಭಾರತ ಸರ್ಕಾರ